27 Haziran 2025
Önlenebilir hastalıklardaki artışın eşiğinde olduğumuz açık. Peki ne kadar kötüleşecek?
2000 yılında, düşük gelirli ülkelere aşı getirmek için yerel yönetimlerle çalışan Aşı İttifakı Gavi, kurulduğu günden bu yana 1.9 milyar aşının uygulanmasına yardımcı oldu ve bir milyar çocuğa ulaştı. Küresel aşılama çalışmaları sayesinde küresel bebek ölüm oranı neredeyse yarı yarıya azaldı, yüz elli milyondan fazla hayat kurtardı, sayısız maliyetli hastane yatışını ve uzun vadeli sakatlıkları önledi ve birçok ücra yerdeki yerel sağlık hizmetlerini güçlendirdi. Texas Çocuk Hastanesi’nde çocuk doktoru ve aşı araştırmacısı olan Peter Hotez bana, “Gavi ittifakından daha başarılı, daha uygun maliyetli bir halk sağlığı örgütü hayal edemiyorum” dedi. “Yani, Gavi işe başladığında her yıl kızamıktan ölen yaklaşık yarım milyon çocuk varken, bunu elli binin altına düşürdüler. Ve boğmaca için de benzer kazanımlar elde ettiler; difteri, tetanos, H. influenzae b menenjiti, aklınıza ne gelirse.”
Amerika Birleşik Devletleri’nde, aşılamanın dünyanın geri kalan %96’sı için ne anlama geldiği konusunda biraz dar görüşlüyüz. Çarşamba günü, Sağlık ve İnsan Hizmetleri Bakanı Robert F. Kennedy, Jr., ABD’nin Biden Yönetimi’nin Gavi’ye söz verdiği 1.6 milyar dolarlık fonu askıya almayı planladığını duyurdu. Gavi’nin aşı güvenliğiyle ilgili “bilimi görmezden geldiğini” iddia etti. CDC’nin Aşılama Uygulamaları Danışma Komitesi’nin on yedi üyesinin hepsini görevden almış ve ardından yerlerine geçirdiği kişilerin ABD çocukluk aşılama programını gözden geçireceğini söylemişti.
Bütün bunlar, aşı güvenliği ve etkinliği konusunda son derece yanıltıcı “tartışmalara” muazzam miktarda enerji harcandığını göstermektedir. Ancak Gavi’nin oluşumuna yol açan sorun şüphecilik değil kıtlıktı. Doksanların sonlarına doğru, nispeten daha zengin ülkelerde çocukluk aşılama oranları %90’ın üzerindeydi ve aşıyla önlenebilir hastalıklar çok azdı. Gates Vakfı’nın küresel bağışıklama çabaları direktörü, Gavi’nin kurucu ortağı ve fon sağlayıcısı Violaine Mitchell “Ancak yüksek gelirli ülkelerdeki üreticiler yüksek gelirli pazarlar için aşı üretiyordu,” diyor. “Düşük gelirli pazarların umudu gerçekten çok azdı.”
Kenya’da büyüyen Mitchell, kariyerine tarımsal kalkınma alanında başladı. Kahire’de bir hayvancılık projesi üzerinde çalışırken, birçok insanın eşeklerinin tetanostan öldüğünü gördü. “Bir çiftlikte büyüdüm; tetanosun önlenmesi kolaydır,” diyor. Mısır’da uygun fiyatlı, yerel olarak üretilen tetanos aşıları mevcuttu, ancak erişilebilirlik hala sorun olabiliyordu. Ancak hayvan sahiplerinin evlerine gittiğinde, bebeklerin göbek bağlarını kesmek için kullanılan tıraş bıçaklarından bulaşan neonatal tetanostan öldüğünü gördü. Bu, kariyerini değiştirdi. İlk kurulduğu günlerden beri Gavi ile çalışıyordu. “Gavi’nin arkasındaki fikir şuydu: Gelişmekte olan ülkelerden gelen talebi bir araya getirip dünyanın en fakir ülkelerinin üreticilerle anlaşmasını yapmasını sağlayabilir miyiz?” Bu strateji, birçok üreticinin kapandığı bir zamanda fiyatları düşürmeyi ve daha fazla aşı üreticisini çekmeyi amaçlıyordu. Gavi, aşı satın alma ve dağıtmanın tüm maliyetlerini karşılamak üzere tasarlanmamıştı; ancak yardım, kredi ve teknik danışmanlık sunacaktı. Gavi, aşılama programının ilk beş yılını finanse etmeyi ve ardından maliyetlerin kademeli olarak ülkelere kaydırılmasını öneriyordu.