21 Nisan 2025
- Başta menenjit olmak üzere Neisseria meningitidis‘e bağlı meningokoksik hastalıklar, özellikle genç, daha önce sağlıklı bireyleri etkileme eğiliminde olmaları ve saatler içinde ölüme yol açabilmeleri nedeniyle bilinen infeksiyon hastalıklarının hem birey hem de toplum için en yıkıcılarından biridir.
- Günümüzde tüm dünyada görülebilen bu infeksiyonlar, Afrika, Güney Amerika, Asya ve Rusya’nın bazı bölgelerinde salgınlar yapmakta, geri kalan bölgelerde endemik olarak seyretmektedir. Mekke’ye hac veya umre ziyareti yapan kişilerde dönem dönem meningokoksik infeksiyon salgınları bildirilmektedir. En son Ocak-Mart 2025 tarihleri arasında umre ziyaretçileri arasında 11 kişilik bir invazif meningokoksik infeksiyon salgını bildirimi yapılmıştır. Bilgi İçin Tıklayınız
- Ülkemizde meningokoksik infeksiyonlar endemik olarak görülmekle birlikte, surveyans verileri paylaşılmadığı için salgınların olup olmadığı ve en son salgının ne zaman görüldüğü konusunda bilgiye ulaşılamamaktadır. Sağlık Bakanlığı’nın sitesinde en son 2018 yılında, kesin tanı konulmuş toplam 56 N. meningitidis olgusu olduğu bildirilmiştir.
- Hastalığın etkeni olan N. meningitidis sadece insanlarda hastalık yapan, Gram-negatif, diplokok şeklinde, kapsüllü bir bakteridir. Kapsülünde bulunan farklı polisakkaritlere göre serogruplara ayrılır; insanlarda en sık infeksiyona neden olan sekiz serogrup A, B, C, X, Y, Z, W135 ve L’dir. Ülke çapında yapılan surveyans verilerine ulaşılamamakla birlikte, bölgesel bazı çalışmalarda ve Sağlık Bakanlığı’nın sitesinde ülkemizde çocukluk çağında son yıllarda B serogrubunun daha sıklıkla etken olduğu ve bunu W serogrubunun izlediği bildirilmiştir.
- Hastalık her yaştan ve gruptan insanı etkileyebilmekle birlikte riskin en yüksek olduğu gruplar:
-
- 1 yaş altındaki çocuklar
- 16-23 yaş arasındaki genç erişkinler
- 65 yaş üstü kişiler
- Kompleman eksiklikleri (kompleman inhibitörleri kullananlar dahil), dalak yetersizlikleri ve bağışıklık eksikliği bulunanlar (HIV’le yaşayan bireyler gibi)
- Mikroorganizmayla temas riski yüksek olanlar (endemik/epidemik bölgeye gidenler, hasta kişiyle temas edenler vb.)
- N. meningitidis, hasta veya taşıyıcıların solunum veya boğaz sekresyonlarından çıkan damlacıklar yoluyla kişiden kişiye bulaşır. Yakın ve uzun süreli temas (biriyle öpüşmek, yakından hapşırık veya öksürüğe maruz kalmak, infekte bir kişiyle aynı evde yaşamak, aynı sınıfta, kreşte, kışlada kalmak vb.) hastalığın yayılmasını kolaylaştırır. Sistemik infeksiyon gelişmesi için ön koşul nazofarenksin N. meningitidis ile kolonizasyonudur.
- Meningokoksik infeksiyonlar ateş ve baş ağrısıyla karakterize menenjitle seyredebileceği gibi, menenjit olmaksızın meningokoksemiye ve her iki duruma da eşlik edebilen ağır sepsis tablosuna yol açabilir. Boğaz ağrısı, ateş, bulantı, kusma, ciddi kas ağrılarıyla başlayabilen hastalık, son derece hızlı ilerleyerek saatler içinde hastanın şoka girmesine, yaygın damar içi pıhtılaşmaya ve purpura fulminansa ilerleyebilir ve uygun tedaviyle bile %10’dan fazla ölümle sonuçlanabilir. İyileşenlerde de zeka geriliği, nöbetler, ekstremite kaybı gibi çok önemli sekeller kalabilir. Tedavi edilmeyen kişilerde ölüm oranı %70-90’dır.
- Kesin tanı için mikroorganizmanın klinik örneklerde boyama yöntemleriyle gösterilmesi ve kültürde üretilmesi yeterlidir.
- Erken başlanacak antimikrobiyal tedavi (penisilin G veya seftriakson vb.) ve destek (sıvı, vazopressör, kan ve kan ürünleri vb.) tedavileri sağ kalımda önemlidir.
- Sağlık çalışanlarını korumak için hastaya etkili tedaviden sonraki 24 saate kadar sürdürülecek damlacık izolasyonu önlemleri alınmalıdır.
- Hastayla çok yakın teması olan aşağıdaki kişilere koruyucu antibiyotik (antimikrobiyal profilaksi) başlanmalıdır:
-
- Aynı evde yaşayanlar
- Hastalığın başlangıcından önceki 7 gün içinde aynı kreşte, okulda, kışlada bir arada bulunanlar
- Hastalığın başlangıcından önceki 7 gün içinde hastanın oral sekresyonlarıyla teması olanlar (ortak yeme içme aletleri veya diş fırçası kullanma, öpüşme vb.)
- Hastalığın başlangıcından önceki 7 gün içinde 8 saatten uzun süren uçak yolculuğu sırasında hasta kişiyle yan yana oturanlar
- Koruyucu kişisel ekipman (eldiven, maske, yüz siperliği/gözlük) olmadan hastanın oral sekresyonları ile temas eden (ağız ağıza resüsitasyon, entübasyon) sağlık çalışanları
- Antimikrobiyal profilaksi hasta kişi tanımlandıktan sonra en kısa sürede, tercihen ilk 24 saat içinde başlanmalıdır. Profilaksi temas sonrası ilk 14 günde uygulanabilir. Hastaya çok yakın teması olsa da temastan 14 gün sonra ve daha geç başvuranlara profilaksi önerilmez.
-
- Meningokok aşısı yapılmış olması profilaksi endikasyonunu ortadan kaldırmaz. Çok yakın teması olan kişilere daha önce meningokok aşısı yapılmış olsa dahi antimikrobiyal profilaksi verilmelidir.
- Profilaksi verilen kişiler hastalık gelişme riski açısından 10 gün süreyle takip edilmelidir.
- Profilakside siprofloksasin, rifampisin, seftriakson veya azitromisin kullanılabilir (Tablo 1).
- Meningokoksik hastalıktan korunmanın en etkili yöntemlerinden biri aşılamadır. Ülkemizde iki tür meningokok aşısı bulunmaktadır; bunlardan birinci tür 4 farklı serotipe (ACWY) karşı bağışıklık sağlayan konjuge polisakkarit meningokok aşıları (MenACWY-CRM ve MenACYW-TT), diğer tür ise B serotipine karşı bağışıklık sağlayan rekombinan protein temelli aşılardır (MenB-4C ve MenB-FHbp). Kimlerin, hangi yaşta ve hangi tür aşıyla aşılacağına karar verilmesinde en önemli konu hastalığın sıklığının, yaş gruplarına ve serogruplara göre dağılımının ve salgın olup olmadığının bilinmesidir. Bebek ve küçük çocuklarda aşılama kararı, çocuk infeksiyon hastalıkları uzmanlarından görüş alınarak, öncelikle B serotipine karşı olmak üzere düşünülmelidir. Şu an için var olan veriler değerlendirildiğinde adolesan/genç erişkinlerde rutin, erişkinlerdeyse risk grubundaysa aşılama yapılması akılcıdır. Adolesan/erişkin yaş grubunda aşılama önerileri şu şekildedir:
A. Daha Önce Aşılanmamış 12 Yaş ve Üzeri Sağlıklı Çocuk ve Genç Erişkinlerde Neisseria meningitidis İçin Önerilen Rutin Aşılama Şeması:
- ACWY konjuge meningokok aşısı: 12 yaşta birinci doz, 16 yaşta ikinci doz olmak üzere iki doz yapılır. Eğer ilk aşı dozu 16 yaştan sonra yapılmışsa tek doz yapılması yeterlidir.
- B grubu rekombinan protein meningokok aşısı: 17-18 yaşta 1. doz, en az 6 ay sonra 2. doz yapılır. (Rutin olarak önerilmez. Özellikle risk grubundakilere salgın durumunda ve kışla, öğrenci yurdu gibi kalabalık ortamlarda kalacak olanlarda önceliklendirilmelidir.)
B. Risk Grubundaki Erişkinlerde Neisseria meningitidis İçin Önerilen Aşılama Şeması:
- Bakteriyle temas riski yüksek olanlarda:
-
- Hac/Umre ziyaretçileri
- Askerler
- Rutin olarak N. meningitidis’e maruz kalan mikrobiyologlar
Bir doz ACWY konjuge meningokok aşısı yapılır, risk devam ediyorsa 5 yılda bir rapel yapılır.
- Meningokoksik hastalık riskini artıran bağışıklık yetmezlikleri:
-
- Splenektomi yapılmışlar
- Fonksiyonel aspleni (orak hücreli anemi dahil)
- Kompleman bileşeni eksiklikleri
- Kompleman inhibitörü (ekulizumab veya ravulizumab) kullanacaklar
- HIV’le yaşayan bireyler (CD4>200 hücre/ml)
ACWY konjuge meningokok 8 hafta arayla 2 doz ve risk devam ediyorsa 5 yılda bir rapel ve B grubu protein meningokok B aşısı 0, 1 ve 6. aylarda olmak üzere 3 doz, ardından 1 yıl sonra 4. doz ve risk devam ediyorsa 3 yılda bir rapel yapılır.
